Het juiste moment

Vroeg of laat gaat je kind waarschijnlijk vragen stellen. Waar kom ik vandaan? Hoe wordt iemand zwanger en hoe komt een baby uit de buik? Dit soort vragen kun je gebruiken als aanleiding om te praten over seks. Seksuele voorlichting is dus niet één gesprek waar je op een bepaald moment eens goed voor gaat zitten. Het is meer een constante herhaling van stukjes informatie op verschillende momenten, waarbij je vragen van je kind als leidraad kunt gebruiken. Vraagt je kind bijvoorbeeld wat er in een condoomautomaat zit, doe dan niet meteen het hele verhaal. Soms heeft je kind al genoeg aan: ‘O, dat zijn condooms, die kun je niet eten.’ Vraagt hij door, dan geef je antwoord. Vraagt hij het de volgende dag weer, dan geef je weer antwoord.

Vergeet vooral niet de aangename kant van seks te bespreken met je kind. Seksuele voorlichting is veel meer dan alleen waarschuwen voor de gevaren van seks, zoals een ongeplande zwangerschap of seksueel overdraagbare aandoeningen. Dit kan zelfs een averechts effect hebben. Kinderen kunnen seks gaan zien als iets wat niet mag van ouders, wat het juist extra interessant maakt. Seksuele voorlichting gaat over ‘seksuele gezondheid’: dit betekent letterlijk dat het gezond is om plezier te beleven aan seks.

Seksuele voorlichting per leeftijd

Kinderen zijn vaak verder dan ouders denken, dus wacht niet te lang met de eerste seksuele voorlichting. Bij jongere kinderen moet de nadruk liggen op het geven van informatie. Bij oudere kinderen (11+) is preventieve voorlichting belangrijk (zie verderop). Zo weet je kind wat op dit gebied belangrijk is voordat hij of zij zelf de eerste seksuele ervaringen gaat opdoen.

Onderstaand enkele tips per leeftijd. Let op: dit is alleen een indicatie. Kijk en luister naar de (informatie)behoefte van je kind om erachter te komen waar jouw kind aan toe is.

• 0 – 3 jaar

  Aan kleine kinderen kun je het fysieke verschil uitleggen tussen jongens en meisjes. Benoem alle lichaamsdelen en sla de geslachtsdelen niet over. Gebruik termen waar jij je prettig bij voelt. Vind je het woord ‘vagina’ vervelend, verzin dan iets nieuws. Als jij je ongemakkelijk voelt, zal je kind het merken, waardoor het een ‘raar’ onderwerp wordt. Bespreek op tijd met je partner welke termen jullie gaan gebruiken, zo kom je niet voor verrassingen te staan.

• 4 – 10 jaar

  Is je kind nog jong, vertel dan dat jij en je partner het fijn vinden om elkaar te knuffelen en te zoenen. Ga verder uit van de behoefte van je kind. Stelt hij vragen, geef dan eerlijk antwoord. Naarmate je kind ouder wordt, kun je steeds meer vertellen over seks en waar baby’s vandaan komen. Tegen de tijd dat je kind tien is, moeten de basics bekend zijn: zowel ‘technische’ kennis, als kennis over emoties en wederzijds respect.

• 10 – 11 jaar

  Als ouders voor die tijd nooit open hebben gepraat over seksualiteit, is het voor kinderen gênant als zij dit opeens wel doen. Begin dus echt tijdig met het geven van seksuele voorlichting. Praten over seksuele opwinding komt meestal pas later aan de orde. Dat bespreken ze waarschijnlijk ook niet met jou, maar met leeftijdsgenoten. Geef op deze leeftijd wel uitleg over de fysieke veranderingen die je kind te wachten staan in de puberteit, zoals de menstruatie, de groei van baardhaar en schaamhaar en de eerste zaadlozing. Doe dit bijvoorbeeld naar aanleiding van dingen die je in de media ziet of die je zelf hebt meegemaakt. Je kunt ook een boek kopen over dit onderwerp. Dan hoef je het niet allemaal zelf uit te leggen.

• 11+

  Aan het begin van de puberteit geef je je kind preventieve voorlichting. Dit is bedoeld om je kind te helpen (en te waarschuwen) aan de vooravond van de eigen seksuele ervaringen. Vertel hoe belangrijk veilig vrijen is en welke vormen van anticonceptie er zijn. Uit onderzoek blijkt dat jongeren die goed zijn voorgelicht over seks en anticonceptie niet eerder aan seks beginnen. Je hoeft dus niet bang te zijn dat je je kind zo op ideeën brengt waar hij of zij niet aan toe is. Bovendien leert je kind zo om ook in relaties open te praten over anticonceptie en veilig vrijen.

Sexting

Licht je pre-puber of puber ook voor over het onderwerp sexting. Doe dit niet door hem te controleren of de les te lezen, maar bespreek het op een luchtige manier. Ga het gesprek eens aan over het maken en versturen van naaktbeelden van jezelf (erotische selfies) of van anderen. Informeer of je kind dit wel eens meemaakt op school of in de vriendenkring en vraag naar zijn mening hierover. Vraag je kind ook hoe ver hij zou gaan in een relatie, als het gaat om het maken van foto’s of filmpjes. Vertel hem over de eventuele risico’s en laat hem nadenken over hoe hij sexting kan voorkomen of stoppen. Tieners moeten zich realiseren dat beelden doorgestuurd kunnen worden en je er jaren later nog mee geconfronteerd kunt worden. En, heel belangrijk: vertel je kind dat hij áltijd bij jou terecht kan als er iets misgaat.

Algemene tips seksuele voorlichting

1. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen

   Als je over seks begint te praten als je kind jong is, is seksualiteit nog geen taboe. Natuurlijk bouw je de informatie langzaam op (zie hierboven), maar vroeg beginnen is zeker goed. Het is dan nog een heel normaal onderwerp en er wordt veel minder lacherig over gedaan dan op latere leeftijd. Uit onderzoek blijkt bovendien dat kinderen die vroeg seksuele voorlichting kregen, gemiddeld later beginnen met seks, vaker voorbehoedsmiddelen gebruiken, minder te maken krijgen met dwang én weerbaarder zijn.

2. Integreer seksuele voorlichting in het dagelijks leven

   Maak er geen zwaar, beladen onderwerp van. Je hoeft er ook niet speciaal voor te gaan zitten. Soms praat het makkelijker als je elkaar niet aankijkt, bijvoorbeeld tijdens het opruimen of in de auto. Seks is een normaal onderdeel van het leven, benader het ook op die manier. Er zijn door de dag heen waarschijnlijk genoeg momenten om iets met je kind te bespreken op het gebied van seks. Vaak begint je kind vanzelf met vragen stellen. Bijvoorbeeld als hij je onder de douche ziet en zich afvraagt hoe het komt dat je er anders uitziet dan hij. Kijk en luister naar je kind. Probeer te achterhalen hoe ver hij is, zodat je op zijn niveau kunt praten over seksualiteit.

3. Neem het initiatief

   Stelt je kind nooit vragen over seks of sekseverschillen? Dan kun je er zelf zijdelings over beginnen. Bijvoorbeeld als je twee mensen ziet zoenen op televisie of dieren ziet paren in de wei. Vertel niet te veel in één keer, zorg dat je kind zich veilig voelt als je erover begint en praat positief over seks en relaties.

4. Stel seksuele voorlichting niet uit

   Ouders denken vaak dat hun kind nog niet geïnteresseerd is in seksualiteit en stellen de voorlichting daarom uit. Dat is struisvogelgedrag. Kinderen hebben vaak wel al een beeld bij seks, ook al merk je dat als ouder niet. Je kind vragen stellen over dit onderwerp kan een manier zijn om een gesprek te beginnen en wat ze al weten aan te vullen. Zie je hiertegen op? Je zult zien dat het reuze meevalt als je er eenmaal over praat.

5. Praat niet alleen over seks

   Seksualiteit is niet alleen seks, maar het omvat ook liefde, verliefdheid en bijvoorbeeld geaardheid. Praat over deze onderwerpen ook van kleins af aan met je kind. Verliefd zijn kan al op jonge leeftijd heel heftig voelen, al is het iets anders dan verliefdheid bij oudere kinderen. Op de basisschool hebben verliefde kinderen meestal nog geen behoefte aan lichamelijk contact. Je kunt je kind helpen door te benoemen hoe verliefd zijn voelt. Dat het je vrolijk kan maken, maar ook verlegen. En dat het normaal is. Bedenk samen wat het verschil is tussen verliefdheid en vriendschap.

6. Je hoeft niet alle vragen van je kind in detail te beantwoorden

   Geef bij voorkeur altijd antwoord op vragen van je kind, zodat hij weet dat hij met vragen bij jou terecht kan. Details zijn niet nodig: kinderen vinden dat vaak te persoonlijk of ongemakkelijk. Wil of kan je een vraag niet beantwoorden, wees dan open over het waarom. Leg uit dat je iets voor jezelf wilt houden, omdat het intiem is. Weet je een antwoord niet, zoek het dan op en kom er later op terug.

7. Houd het luchtig

   Seksuele voorlichting moet vooral niet te serieus worden aangepakt. Maak seks liever op een speelse of zelfs humoristische manier bespreekbaar met je kind.

Seksuele voorlichting op school

Veel kinderen geven aan dat ze op school geen seksuele voorlichting krijgen, terwijl basisscholen sinds 2012 verplicht zijn om dit te geven. Ineke van der Vlugt van Kenniscentrum Seksualiteit Rutgers (KSR): ‘Dit onderwerp moet weer op de agenda komen. Seksuele voorlichting zit in de kerndoelen van het onderwijs. Scholen kunnen daar zelf invulling aan geven, en dat is ook goed. Maar we willen ervoor pleiten dat een aantal onderwerpen, zoals de puberteit, frequenter worden besproken.’

Veel ouders staan hier achter, blijkt uit onderzoek door KSR onder 1591 vaders en moeders. Al hebben ze wel een duidelijke voorkeur voor bepaalde onderwerpen. Leren dat je lichaam van jou is en dat niemand er aan mag zitten als je dat niet wilt, vinden de meeste ouders prima. Zo’n 15% van de ondervraagde ouders wil liever niet dat hun kind tussen de vier en acht jaar op school hoort hoe ‘baby’s worden gemaakt’, en dat je verliefd kunt worden op mannen én vrouwen.

Voorlichting (pre)puberteit

Hoe ouder kinderen worden, hoe ingewikkelder ze het vaak vinden om vragen te stellen over seksualiteit. Ook ouders kunnen het moeilijk vinden om over dit onderwerp te praten. Toch is het belangrijk om de onderstaande punten bespreekbaar te maken. Zodat je kind weet dat hij niet alleen staat met zijn vragen en onzekerheden, voor zichzelf leert opkomen en zijn grenzen op tijd aangeeft.

• Het is normaal dat kinderen wel eens onzeker zijn in de puberteit, bijvoorbeeld over hun lichaam, hun populariteit of de eerste keer verliefd zijn. Maak je kind duidelijk dat hij daar niet alleen in staat, ook al wordt er misschien niet openlijk over gepraat.
• Wanneer jongeren beginnen met zoenen en vrijen, is het belangrijk dat ze dit alleen doen als ze het zelf willen, en het veilig voelt en fijn is. Niet omdat de stoerste kinderen van de klas ‘het’ al gedaan hebben.
• Je kind moet leren dat hij altijd ‘nee’ kan zeggen als hij geen zin heeft in zoenen of vrijen, ook als hij eerder ‘ja’ heeft gezegd. En dat de ander die ‘nee’ moet respecteren.
• Je kind moet weten dat je alleen moet vrijen met een condoom, omdat je anders zwanger kunt raken of iemand zwanger kunt maken en/of een soa kunt krijgen. Ook als het de allereerste keer is!
• Vertel je kind dat er betrouwbare websites bestaan, zoals die van Sense. Daar zijn allerlei weetjes en tips te vinden en kan je kind vragen stellen.
• Praat over sexting en de nare gevolgen die het maken of verspreiden van erotische foto’s en selfies kan hebben.

Boeken over seksuele voorlichting

Er zijn verschillende boeken en websites die je kunnen helpen bij het geven van seksuele voorlichting aan je kind.

• Voor jonge kinderen van 4 t/m 7 jaar: Ik vind jou lief
• Vanaf kinderen van 5 t/m 8 jaar: ‘Nee!’
• Voor kinderen van 9 t/m 12 jaar: Ben jij ook op mij?, Het kleine Piemelboek, Het vrolijke Vaginaboekje
• Voor volwassenen, over de seksuele ontwikkeling van kinderen: Kleine Mensen, Grote Gevoelens